Heb je je ooit afgevraagd wat de ware aard van je wezen is? Wie ben je buiten je naam, functie en fysieke verschijning? De yogafilosofie leert ons dat de mens niet alleen een fysiek lichaam van botten, spieren en bloed is, maar drie complexe lichamen die uit meerdere lagen bestaan die essentieel zijn voor ons bestaan. We kennen deze lagen als de vijf kosha's en zij bevatten de sleutel tot het ontsluiten van de kennis van het ware Zelf.
In deze blog verkennen we de drie lichamen en vijf kosha’s in yoga, duiken we diep in de lagen van ons wezen en ontdekken we de essentie van wie we werkelijk zijn. Ga met ons mee op deze reis van zelfontdekking en ontrafel de mysteries van het zelf door middel van de oude wijsheid van de yogafilosofie.
Wat is het concept van de drie lichamen in yoga?
Volgens de yogafilosofie heeft de mens drie lichamen: het fysieke lichaam, het astrale lichaam en het spirituele lichaam, beter bekend als de ziel. Ze zijn allemaal met elkaar verbonden via de vitale levenskrachtenergie: prana. Om de 3 lichamen en de rol die ze spelen echt te begrijpen, moeten we iets dieper duiken.
1. Fysiek (bruto) lichaam
Als je naar jezelf kijkt in de spiegel, wat zie je dan? Je zou kunnen zeggen twee ogen, een neus, handen, enzovoort. Dit zijn de tastbare aspecten van het menselijk lichaam die samen het fysieke lichaam vormen. Dit lichaam, ook wel het grove lichaam genoemd, omvat onze spieren, botten, organen en alle andere delen die je fysieke vorm vormen. In wezen is alles wat je met je ogen kunt zien of met je handen kunt aanraken je fysieke lichaam.
Achter de oppervlakte bestaat het grove lichaam uit vijf primaire elementen: aarde (prithvi), water (jal), vuur (agani), lucht (vaayu) en ether (akasha). Daarom hebben we een dagelijkse inname van deze vijf elementen nodig om ons fysieke lichaam in stand te houden.
De oude wetenschap van Ayurveda is gebaseerd op het principe dat deze vijf elementen regelmatig ververst moeten worden om het lichaam gezond en vrij van ziekten te houden. In yoga beoefenen we vaak asana's (yogahoudingen) en meditatie om de elementen in balans te brengen en de gezondheid en vitaliteit van ons fysieke lichaam te behouden.
Het fysieke lichaam is het gereedschapslichaam. We hebben het nodig om iets te doen in deze fysieke wereld. We hebben bijvoorbeeld een pen nodig om op het bord te schrijven, maar het is niet de pen die schrijft; we schrijven met behulp van de pen.
2. Astrale (subtiele) lichaam
Het astrale of energetische lichaam is het subtiele lichaam dat aan het fysieke lichaam ten grondslag ligt. Het subtiele lichaam, ook wel Sukshma Sarira genoemd, is de brug tussen het fysieke en spirituele lichaam. Deze laag is niet zichtbaar voor het menselijk oog, maar is de bron van onze gedachten, gevoelens en handelingen. De subtiele energiekanalen die bekend staan als nadi's en de chakra's liggen in dit lichaam. Het subtiele lichaam bestaat in totaal uit 19 elementen:
5 organen van actie (Karma indriya's):
- Vak (spraakorgaan)
- Pani (handen)
- Pada (voeten)
- Upashtam (geslachtsdelen)
- Payu (anus, het orgaan van uitscheiding)
5 zintuigen van kennis (Gyan indriyas):
- Tvak (voelen)
- Jivha (proeven)
- Grahna ( ruiken)
- Shotra (horen)
- Chakshu (zien)
4 elementen van Antahkarana (innerlijke instrumenten):
- Mind
- Intellect
- Onbewuste
- Ego
5 Prana's (Panch vayu):
- Udana
- Prana
- Samana
- Apana
- Vyana
De vijf prana's
Het subtiele lichaam heeft prana's of de vitale krachten nodig voor zijn functioneren. Prana's zijn de subtiele energieën die we nodig hebben voor levensactiviteiten zoals denken, spreken, bewegen, verteren enz. Praktijken zoals yoga, pranayama (ademhalingsoefeningen) en meditatie werken om ons subtiele lichaam in balans te brengen en te harmoniseren. Er zijn vijf soorten hoofdprana's. Deze zijn:
1. Udana prana
Udana verwijst naar de energie of levenskracht die zich boven het hart bevindt. Udana bestuurt de lichaamsprocessen in dit gebied, zoals de hersenen, ogen, neus en handen. We krijgen udana prana van het element ruimte. Het element ruimte ligt boven de lucht in onze atmosfeer. Daarom absorberen we meer van het element ruimte als de lucht helder is.
2. Prana prana
Prana prana functioneert expliciet in het gebied van het hart en is verantwoordelijk voor het reguleren van de hartslag. We kunnen prana prana dus bedanken voor een gezond hart. We krijgen prana door het element lucht. Door het beoefenen van pranayama kun je leren je ademhaling te controleren en de doorstroming van prana naar het hart te verbeteren. Dit kan de gezondheid van hart en bloedvaten en het emotionele welzijn bevorderen.
3. Samana prana
Samana is de vitale kracht die verantwoordelijk is voor de spijsvertering en de stofwisseling in het menselijk lichaam. We krijgen deze energie van de zon en lichaamsbeweging. Samana bevindt zich in de solarplexus, vier vingerbreedtes boven de navel, net onder de ribbenkast.
4. Vyana prana
Vyana is een essentiële kracht van circulatie en beweging. Het is verantwoordelijk voor de circulatie van bloed en andere lichaamsvloeistoffen door het hele lichaam. We halen deze prana uit water, wat cruciaal is voor het handhaven van de vochtbalans in het lichaam. Vyana bevindt zich drie vingers onder de navel, hoewel Ayurveda het hart erkent als zijn primaire locatie.
5. Apana prana
Apana is de kracht van uitscheiding. Deze prana verwijdert en verdrijft afvalstoffen en gifstoffen uit het lichaam. We kunnen apana krijgen door aards voedsel te eten, zoals wortelgroenten, granen en peulvruchten. Apana bevindt zich in het bekkengebied, dat de onderbuik, heupen en voortplantingsorganen omvat.
3. Spiritueel (causaal) lichaam
Het spirituele of causale lichaam is het zaadlichaam. Dit lichaam gaat door al je levens heen en slaat subtiele indrukken op, in de vorm van karma, van alles wat je in dit leven en vorige levens is overkomen. Dit betekent dat het causale lichaam de ontwikkeling van het grove en subtiele lichaam in het volgende leven bepaalt. Als we sterven, neemt het spirituele lichaam een nieuw fysiek en astraal lichaam aan. Dit proces wordt reïncarnatie genoemd, wat "opnieuw in vlees" betekent.
Het spirituele lichaam is ook het lichaam dat ons verbindt met het goddelijke. Als gevolg daarvan kunnen we het gebruiken als een voertuig om het uiteindelijke doel van onze beoefening te bereiken: verlichting of zelfrealisatie. De elementen van het spirituele lichaam zijn:
- Ziel
- Karma account
- Vrije wil
- Samskara
De vijf kosha’s (mantels) uitgelegd
Wat zijn kosha’s? De vijf kosha’s bevinden zich in de drie lichamen. De kosha’s betekenen "schede" of "bedekking" in het Sanskriet en zijn vijf lagen die het ure Bewustzijn (Purusha) of Zelf (atman) omhullen. In het Sanskriet worden ze Annamaya Kosha (voedselschede), Pranamaya Kosha (schede van prana of leven), Manomaya Kosha (geestesschede), Vijnanamaya Kosha (kennis- of wijsheidsschede), en Anandamaya Kosha (gelukzaligheidsschede) genoemd.
De vijf kosha’s, of lagen, fungeren als een routekaart voor onze reis naar zelfontdekking. Door elk van deze lagen te begrijpen en te doorlopen, kunnen we geleidelijk naar een staat van groter bewustzijn en zelfrealisatie gaan. Laten we elke kosha in meer detail bekijken.
1. Annamaya Kosha: voedingsschede
De eerste en buitenste laag van het Zelf is Annamaya Kosha, wat letterlijk voedselschede betekent. Het is het fysieke lichaam van materie, dat de huid, botten, spieren, organen en andere weefsels omvat. Deze kosha is verantwoordelijk voor onze basisbehoeften om te overleven, zoals voedsel, water en onderdak. Via de Annamaya Kosha ervaren we de fysieke wereld en hebben we interactie met de natuurlijke omgeving om ons heen.
2. Pranamaya Kosha: vitale schede
De Pranamaya Kosha is de energieschede van het lichaam. Deze kosha bestaat uit de vijf belangrijkste prana's die hierboven zijn genoemd en helpt de levenskrachtenergie door het hele lichaam te stromen. Als gevolg hiervan speelt de Pranamaya Kosha een belangrijke rol in de vitale functies die we nodig hebben om in leven te blijven, zoals ademhaling, spijsvertering en bloedsomloop.
3. Manomaya Kosha: mentale schede
Manas betekent geest. Deze kosha is de mentale schede van het lichaam en bestaat uit onze gevoelens, gedachten, emoties, geheugen en verbeelding. Deze kosha is verantwoordelijk voor onze cognitieve functies, zoals geheugen, waarneming en redeneren, en is de plek waar we onze ervaringen en emoties verwerken.
4. Vijnanamaya Kosha: intellectueel omhulsel
Vijnanamaya betekent kennis of wijsheid en is de schede die mensen onderscheidt van dieren. Hoewel we allebei emoties en diepe verbindingen kunnen ervaren, heeft alleen de mens het intellectuele vermogen om goed van kwaad en eeuwig van illusoir te onderscheiden.
Ons intellect, intuïtie en innerlijke wijsheid maken allemaal deel uit van de Vijnanamaya Kosha, waardoor het een belangrijke factor is in onze spirituele groei en ontwikkeling. Deze kosha is ook de plek waar we ons verbinden met ons diepste zelf en een gevoel van eenheid met het universum ervaren.
5. Anandamaya Kosha: gelukzalige schede
Anandamaya Kosha is de met gelukzaligheid gevulde schede. Het is de fijnste en dunste sluier die het Zelf (atman) bedekt en wordt ook wel het niveau van de ziel genoemd. De gelukzalige schede stelt ons in staat om vreugde, liefde en geluk te voelen. Het is ook verantwoordelijk voor onze spirituele tevredenheid en bevrijding en waar we onze onderlinge verbondenheid met alle dingen ervaren.
Hoe de vijf kosha’s te overstijgen
De vroegste vermelding van de vijf kosha’s gaat terug tot een van de oudste Sanskrietteksten, de Taittiriya Upanishad. De Taittiriya Upanishad leert ons dat het doel van het menselijk leven is om deze vijf kosha’s te overstijgen en de ware aard van het Zelf te realiseren, dat voorbij alle lagen van het bestaan ligt.
Alleen door in de drie lichamen te duiken en de kosha’s af te pellen, kunnen we onze ware aard vinden en toegang krijgen tot diepere niveaus van bewustzijn en realisatie. Omdat elke schede totaal verschillend is, gebruiken we verschillende methoden om de laag ervan te overstijgen en verder te reizen naar het Zelf.
Annamaya Kosha
De Annamaya Kosha overstijgen betekent begrijpen dat je meer bent dan je lichaam en dat je de beperkingen van het fysieke lichaam kunt overstijgen. We kunnen diepere niveaus van ons bewustzijn aanboren door regelmatig asana's te beoefenen en een goed dieet te volgen.
Pranamaya Kosha
De Pranamaya Kosha overstijgen is begrijpen dat je meer bent dan je energieën. Door regelmatig pranayama te beoefenen kun je een groter bewustzijn van de adem en de subtiele energie van het lichaam ontwikkelen. Dit kan leiden tot een dieper begrip van de verbinding tussen de fysieke, mentale en spirituele aspecten van je wezen. Het helpt ook om de geest te kalmeren, stress en angst te verminderen en de algehele gezondheid en het welzijn te verbeteren.
Manomaya Kosha
Transcenderen door Manomaya Kosha betekent begrijpen dat je meer bent dan je geest. Het beoefenen van yamas en niyamasen onbaatzuchtige dienstbaarheid kunnen je helpen de grenzen van de Manomaya Kosha te overstijgen en toegang te krijgen tot diepere niveaus van bewustzijn. Dit kan je een groter gevoel van innerlijke vrede, mededogen en eenheid met jezelf en anderen geven.
Vijnanamaya Kosha
Transcenderen door Vijnanamaya Kosha betekent begrijpen dat je meer bent dan je intellect en je vermogen om te analyseren. Het bestuderen van geschriften, juist onderzoek (wie ben ik?) en meditatie zijn allemaal gebruikelijke methoden om door te dringen en voorbij de Vijnanamaya Kosha te reiken.
Het bestuderen van geschriften en het beoefenen van zelfonderzoek stelt ons in staat wijsheid te cultiveren en de aard van de werkelijkheid en het doel van het bestaan te begrijpen. Meditatie is ook een krachtig middel om het intellect tot rust te brengen en voorbij de beperkingen van het fysieke lichaam en de geest te reizen.
Anandamaya Kosha
Samadhi is een effectieve manier om de Anandamaya Kosha te overstijgen. Samadhi is een staat van diepe meditatie waarin je volledig opgaat in het Zelf en een staat van puur bewustzijn ervaart. In deze staat kun je de beperkingen van de maya (illusie) overstijgen en de ware aard van het Zelf ervaren.
Het is echter belangrijk op te merken dat de beoefening van Samadhi jaren van toegewijde beoefening en begeleiding van een ervaren leraar vereist. Het is niet iets dat van de ene op de andere dag bereikt kan worden.
Wat is het verschil tussen kosha’s en chakra's?
Zoals hierboven uitgelegd, zijn kosha’s de vijf lagen of omhulsels die de fysieke, emotionele, mentale en spirituele aspecten van het Zelf vormen. Chakra's daarentegen zijn zeven energiecentra langs de wervelkolom die de verschillende fysieke en emotionele aspecten van het Zelf in balans houden. Hiertoe behoren de Wortelchakra, de Heiligbeenchakra, de Zonnevlechtchakra, de Hartchakra, de Keelchakra, de Derde Oogchakra en de Kroonchakra.
Hoewel zowel kosha’s als chakra's verschillende aspecten van het menselijk lichaam en bewustzijn beschrijven, richten kosha’s zich meer op de lagen die het Zelf bedekken, terwijl chakra's zich richten op de energiecentra in het subtiele lichaam. Beide concepten zijn belangrijk in de yogabeoefening en kunnen worden onderzocht door middel van verschillende technieken, zoals asana, pranayama, mudra's, meditatie en chanten.
Laatste gedachte
De drie lichamen en vijf kosha’s zijn een pad naar het realiseren van onze ware aard. Door door elke laag van de kosha’s heen te werken, kunnen we geleidelijk de lagen van illusie afpellen en komen we dichter bij het ervaren van de ware essentie van ons wezen. Het leren identificeren en overstijgen van de vijf kosha’s in de drie lichamen vraagt jaren van oefening en toewijding, maar als je kunt volharden op het pad naar zelfontdekking, kun je een diepere staat van bewustzijn ontsluiten en de ware aard van je wezen ontdekken.