Inzicht in de fysiologie van yoga is cruciaal voor een zinvolle beoefening. Het ontsluit de diepe verbinding tussen het fysieke lichaam, de ademhaling en de onderliggende energiesystemen. Door de fysiologie van yoga te onderzoeken, leren we niet alleen hoe we blessures kunnen voorkomen, maar ook hoe asana's (houdingen) en pranayama (ademhalingstechnieken) onze algehele gezondheid en welzijn verbeteren.
Als je op zoek bent naar een solide basis in de fysiologie, zal deze gids de kloof overbruggen tussen eeuwenoude tradities en de moderne wetenschap van yoga, en je uitrusten met de middelen om je persoonlijke beoefening als student of docent te verbeteren en de vele voordelen van yoga te plukken.
Wat is yogafysiologie?
Fysiologie is het gebied van de biologie dat zich bezighoudt met de normale functies van levende wezens en de functies van hun organen of systemen. Als we het hebben over de fysiologie van yoga, hebben we het over hoe yoga het functioneren van het menselijk lichaam beïnvloedt.
Het begrijpen van de anatomie en fysiologie achter je favoriete yoga houdingen en pranayama technieken is de eerste stap naar een veilige en evenwichtige beoefening. Maar deze kennis stelt ons ook in staat om een diepere geest-lichaam verbinding te ervaren die verder gaat dan alleen de fysieke beoefening van yoga.
Welk effect heeft yoga op je fysiologie?
Yoga Filosofie
De yogafilosofie biedt begeleiding bij verschillende aspecten van ons leven, of het nu gaat om relaties, spiritualiteit of gezondheid. Deze inzichten beïnvloeden op natuurlijke wijze onze fysieke gezondheid en welzijn. Het beoefenen van de Niyama's (gewoonten) leidt bijvoorbeeld tot positieve veranderingen in onze voeding en lichaamsbeweging, en zelfs in onze hygiëne en slaapgewoonten.
Het verband hier is dat onze gezondheid en ons welzijn afhankelijk zijn van onze fysiologie. Ze zijn in wezen hetzelfde. Verbeterde voeding, lichaamsbeweging en slaap verbeteren de werking van ons zenuwstelsel, spijsverteringssysteem, hormoonstelsel, hersenen, spierstelsel en nog veel meer.
De yogafilosofie moedigt ook geestelijke gezondheidsstrategieën aan, zoals dankbaarheid, vriendelijkheid en vrijgevigheid. Modern onderzoek heeft bevestigd dat deze praktijken de gezondheid van de hersenen verbeteren en in verband worden gebracht met lagere percentages hersendisfuncties zoals dementie. Het exacte fysiologische pad voor deze effecten wordt nog steeds onderzocht, maar het is bekend dat positieve mentale gezondheidsstrategieën een fysiek effect kunnen hebben op de structuur en functie van de hersenen.
Daarom kan worden gesteld dat zowel de fysieke praktijken als de filosofie van yoga bijdragen aan het bewezen vermogen om de negatieve cyclus van chronische stress te onderbreken en holistische paden naar gezondheid en echt geluk te bevorderen.
Yoga Beoefening
De fysieke beoefening van yoga asana werd uitgevonden door monniken als een manier om de functie van hun organen en klieren te verbeteren. Dit betekent dat het oorspronkelijke doel van yoga niet het bereiken van innerlijke rust was, maar het beïnvloeden van de fysiologie van degenen die het beoefenden. Deze oude beoefenaars geloofden dat yogahoudingen de functie van organen en klieren op verschillende manieren verbeterden, zoals door het knijp-en loslaateffect en door de bloedstroom te veranderen.
Moderne wetenschappelijke onderzoeken leggen langzaam de fysiologische paden bloot die de al lang bekende voordelen van yoga produceren. Hoewel deze onderzoeken klein zijn, richten ze zich op de fysiologische effecten van asana's, pranayama ademhalingsoefeningen en meditatie, waardoor ze sterker bewijs leveren voor de diepgaande kracht van yoga.
Het is belangrijk om te begrijpen dat wanneer wetenschappelijk onderzoek onderzoekt of yoga een bepaald fysiologisch effect heeft, het niet simpelweg aan mensen vraagt of ze zich beter voelen, hoewel dat ook kan. Gangbare wetenschappelijke metingen zijn bekende tests zoals hartslag- en bloeddrukmetingen, maar onderzoekers verzamelen vaak zinvolle details uit een verscheidenheid aan scans en tests. Bloedtesten voor onderzoeken naar stress kunnen bijvoorbeeld de niveaus van talloze hormonen en chemische markers meten, zoals cortisol, catecholaminen, glucose, hbA1c, triglyceriden en cholesterol, om er maar een paar te noemen.
Dergelijke wetenschappelijke details van de fysiologie zijn te omvangrijk en complex om volledig te behandelen in een artikel (of zelfs in een hele masteropleiding). Dus om een uitgebreid en duidelijk overzicht te geven van de fysiologie van yoga, zal deze gids de praktische en functionele effecten van yoga behandelen en de paden schetsen die tot deze effecten leiden.
Yoga en het zenuwstelsel
Veel van de voordelen van yoga komen voort uit de regulatie van het zenuwstelsel. Het zenuwstelsel is het communicatieknooppunt van het lichaam en geeft boodschappen door die alle processen in ons lichaam besturen, evenals de bewegingen die we bewust kiezen om te maken.
Het deel van het zenuwstelsel dat onze interne organen en onwillekeurige functies regelt, is het autonome zenuwstelsel (ANS). Het ANS wordt geregeld door een deel van de hersenen dat de hypothalamus wordt genoemd. Het regelt de hartfunctie, ademhaling, spijsvertering, hormoonbalans en andere reflexen zoals niezen. Het autonome zenuwstelsel kan verder worden onderverdeeld in twee hoofdtakken:
1. Sympathisch zenuwstelsel:
Sympatische zenuwvezels gebruiken de neurotransmitter noradrenaline om de bloedstroom in de skeletspieren en longen te verhogen, longen en bloedvaten te verwijden en de hartslag te verhogen. Dit staat bekend als de "vecht of vlucht" reactie. Het is een natuurlijke functie die ons voorbereidt om te reageren op of te ontsnappen aan een bedreiging, of die bedreiging nu een leeuw is of een dringende deadline op het werk.
2. Parasympatisch zenuwstelsel:
Het parasympathische systeem reguleert "rust en vertering" reacties, zoals het verlagen van de hartslag en het verhogen van speekselen, tranenvloed (traanproductie om de ogen te hydrateren) en spijsvertering. Als een waargenomen bedreiging voorbij is, wordt dit systeem geactiveerd, waardoor ons lichaam weer rustig wordt.
In een evenwichtig leven reageert het sympathische zenuwstelsel op een gezonde en productieve manier op stressoren en wordt het in evenwicht gehouden door het parasympathische zenuwstelsel dat reageert op mogelijkheden om te kalmeren. Veel mensen zijn echter chronisch gestrest en vinden het moeilijk om uit de "vecht of vlucht" modus te komen, zelfs als een stressvolle gebeurtenis voorbij is. Gelukkig kan yoga helpen.
De nervus vagus
Studies suggereren dat de invloed van yoga op het zenuwstelsel grotendeels komt door stimulatie van de nervus vagus. De nervus vagus werkt als een informatieweb tussen de hersenen en de lichaamssystemen. Het is een belangrijk onderdeel van het parasympathische zenuwstelsel en stimulatie van de nervus vagus bevordert de parasympathische "rust en vertering" functies.
De nervus vagus verzamelt informatie van zijn grote netwerk van receptoren in de luchtwegen, darmen, het hart en de bloedvaten, om er maar een paar te noemen. De hersenen of het vagale netwerk zelf reageren vervolgens op de verzamelde informatie door reacties te creëren die bedoeld zijn om onze systemen op een gezonde, evenwichtige manier te laten functioneren.
We kunnen de activiteit van de nervus vagus beïnvloeden door de informatie die deze receptoren verzamelen te veranderen. Dit wordt nervus vagus stimulatie genoemd.
Stimulatie van de nervus vagus is een erkende gezondheidsinterventie in de westerse geneeskunde. Kunstmatige stimulatie van de zenuw met behulp van elektroden is goedgekeurd als medische therapie voor refractaire epilepsie en voor de behandeling van resistente depressies. Er zijn medische onderzoeken gaande voor de behandeling van andere aandoeningen zoals hartfalen, angst, chronische hoofdpijn en meer.
Zonder gebruik te maken van elektroden, kunnen we ook activiteiten en praktijken zoals yoga gebruiken om de informatie die de nervus vagus ontvangt te veranderen.
Hoe beïnvloedt nervus vagus stimulatie het lichaam en de geest?
Mechanoreceptoren in de luchtwegen behoren tot de meest bestudeerde triggers van lichamelijke verandering. Deze receptoren geven een signaal af aan de nervus vagus dat de luchtwegen uitzetten, waarna de zenuw zijn activiteit aanpast. Dus als we snel of oppervlakkig ademen, versnelt ons lichaam alsof het gevaar voelt. Aan de andere kant vertellen langzame, diepe ademhalingen tijdens yoga of pranayama ons lichaam dat alles in orde is, waardoor rust en ontspanning worden bevorderd.
Een tweede belangrijke route in de activiteit van de nervus vagus betreft mechanoreceptoren in het hart en de bloedvaten. Deze baroreceptoren zijn kleine sensoren die het bloedvolume en de bloeddruk controleren. Als de bloeddruk te laag is, grijpt het vecht-of-vluchtsysteem van ons lichaam in om de bloeddruk te verhogen. Aan de andere kant, als de bloeddruk te hoog is, zal ons 'rust- en verteringssysteem' reageren om de bloeddruk te verlagen.
Houdingen zoals yoga inversies, waaronder de staande vooroverbuiging, staan erom bekend dat ze de nervus vagus stimuleren en parasympathische activiteit op gang brengen. Als het lichaam ondersteboven hangt, zet het druk op deze receptoren, waardoor de nervus vagus de hartslag vertraagt en de bloedvaten verwijdt, wat leidt tot ontspanning.
Een ander cruciaal aspect van de nervus vagus is zijn positie. Met takken die langs beide kanten van de nek lopen, verbindt hij onze hersenen met onze organen. Hij heeft een unieke ligging buiten de beschermende wervelkolom, waardoor hij kwetsbaar is voor stimulatie door houdingen die het nek- of keelweefsel samendrukken. Sommigen geloven dat houdingen zoals de Sarvangasana (schouderstand) de nervus vagus kunnen samendrukken, wat leidt tot stimulatie en een kalmerend effect teweegbrengt.
Activeren alle yogapraktijken de "Rust en Vertering" reactie?
Nee, niet alle yogapraktijken bevatten ontspannende, kalmerende elementen. Sommige beoefeningen, zoals bepaalde geavanceerde pranayama oefeningen en Vinyasa Yoga, zijn bedoeld om energie en warmte op te wekken en ons 'vecht-of-vlucht' systeem aan te spreken. Maar dat is prima als het bewust wordt gedaan. Hatha Yoga bijvoorbeeld wisselt energiegevende en kalmerende elementen af en traint het lichaam om naadloos van de ene naar de andere toestand over te gaan.
Uitdagende en actieve yogastijlen kunnen ook de hartslag verhogen en stressvol aanvoelen, vooral als je een nieuwe houding aanleert. In het begin spannen onze spieren zich aan, wat stressreacties activeert. Maar met oefening kan het veranderen van een bron van stress in een kalmerende, herstellende oefening. Het draait allemaal om balans en progressie in je yogareis.
Beweging en compressie in yoga
De effecten van yoga gaan verder dan alleen het zenuwstelsel. Sommige voordelen komen direct voort uit de fysieke bewegingen, zoals:
verschillende lichaamsdelen bewegen
druk uitoefenen door middel van specifieke houdingen
Denk aan wanneer je tijdens een houding op een bloedvat drukt; je vertraagt tijdelijk de bloedstroom. Als je die druk loslaat, stroomt het bloed weer naar binnen en komt er weer zuurstof en voedingsstoffen naar binnen. Oude monniken maakten yoga houdingen met dit verjongende effect in gedachten, met als doel hun gezondheid en welzijn te verbeteren. Laten we eens onderzoeken hoe beweging en compressie in yoga de fysiologie positief kunnen beïnvloeden.
Middenrif & longen
Ademhalingsoefeningen in yoga, zoals pranayama, zijn meer dan alleen maar inademen en uitademen. Ze betrekken onze longen en middenrif diep. Omdat het middenrif nauw verbonden is met het hart en de grote bloedvaten, kan een diepe middenrifademhaling de bloedstroom terug naar het hart stimuleren. Deze beweging activeert ook het parasympathische zenuwstelsel, wat een vredige 'rust en vertering'-toestand bevordert.
Tegenwoordig is er een overvloed aan bewijs dat wijst op de voordelen van yoga-ademhaling, vooral als deze diep en langzaam is. Technieken zoals Ujjayi pranayama verminderen niet alleen de 'vecht-of-vlucht' reactie om kalmte te bevorderen, maar verbeteren ook de zuurstofopname die elk deel van de longen vult. Ondertussen verfijnen deze oefeningen de baroreceptoren (kleine sensoren die de bloeddruk regelen) waardoor ze beter reageren. Het hart krijgt ook een boost door meer zuurstofrijk bloed en een gelijkmatig ritme, wat uiteindelijk synchrone, efficiënte hartfuncties bevordert.
Lymfestelsel
Het lymfestelsel is een netwerk van kleine vaten verspreid over het hele lichaam, samen met een systeem van lymfeklieren en lymfoïde weefsel. In tegenstelling tot de bloedsomloop, waar het hart de vloeistof pompt, is het lymfestelsel afhankelijk van beweging, zwaartekracht en eenrichtingskleppen om vloeistof naar de lymfeklieren te transporteren.
Het lymfesysteem verzamelt overtollig vocht, cellulaire afvalstoffen en bacteriën die via onze huid binnenkomen. Dit betekent dat wanneer het lymfestelsel vloeistoffen niet goed afvoert, de weefsels opzwellen en oncomfortabel worden. De lymfeklieren en andere lymfoïde weefsels controleren deze stroom en produceren cellen en antilichamen die ons beschermen tegen infecties en ziekten.
De belangrijkste verantwoordelijkheden van het lymfestelsel zijn onder andere:
het vochtgehalte in het lichaam beheren
reageren op bacteriën en kankercellen
omgaan met celproducten die anders zouden leiden tot ziekten of aandoeningen
het absorberen van een deel van de vetten in onze voeding uit de darm
Lichamelijke activiteit en spiersamentrekkingen zorgen ervoor dat de lymfe door de lymfebanen stroomt. Yoga asana's, met hun verschillende spierbewegingen, bevorderen deze lymfestroom. Ademhalingsoefeningen in yoga zijn vooral goed voor het uitgebreide lymfesysteem rond de longen. Daarnaast helpen yogahoudingen die delen van het lichaam omkeren, zoals benen tegen de muur of hoofdstand, de lymfe door gebieden te leiden die normaal gesproken tegen de zwaartekracht vechten, waardoor de afvoer efficiënter verloopt.
Fascia
Fascia is een bindweefsel dat een web vormt door het hele lichaam. Het vormt omhulsels rond spieren en organen en verbindt ze met elkaar. In spieren wordt elke bundel spiervezels omgeven door fascie; binnen elke bundel worden individuele spiervezels ook omgeven door fascie.
Wanneer je lichaam beweegt, bewegen weefsels en organen en schuiven ze tegen elkaar aan. Er is steeds meer bewijs dat deze beweging de gezondheid en hydratatie van de fascia verhoogt. Fascia heeft geen bloedtoevoer; het is afhankelijk van beweging om vocht af te geven. Gebrek aan beweging wordt dan een slopende cyclus, omdat uitgedroogde en verstijfde fascia een gemakkelijke beweging van het lichaam verhindert.
Er wordt aangenomen dat een slechte gezondheid van de fasciën, en in het bijzonder uitdroging van de fasciën, verantwoordelijk is voor veel van de kraken en stijfheid die we aan ouderdom toeschrijven.
Veel en gevarieerde beweging is goed voor de gezondheid van de fasciën en de hydratatie. Yoga asana's bieden een enorme variëteit aan bewegingspatronen en houdingen. Deze variatie in beweging voorkomt de cyclus van slechte beweging, wat uiteindelijk de gezondheid van de fasciën bevordert.
Gewrichten
De belangrijkste gewrichten van ons lichaam zijn omgeven door een membraan dat synoviale vloeistof produceert, die zorgt voor een soepele beweging tussen de botten en het kraakbeen. Deze vloeistof helpt niet alleen bij het bewegen, maar voedt ook het kraakbeen, dat geen eigen bloedtoevoer heeft. Yoga asana's helpen de flexibiliteit en gezondheid van deze gewrichten te behouden. De Arthritis Foundation wijst erop dat oefeningen waarbij gewrichten worden bewogen verschillende voordelen bieden:
Ververst kraakbeen met zuurstof en voedingsstoffen door watermoleculen naar buiten te duwen en vervolgens naar binnen te trekken
Stimuleert genen gekoppeld aan kraakbeenherstel
Initieert autofagie, een proces dat beschadigde gewrichtscellen afbreekt en verwijdert
Bovendien versterken de juiste oefeningen de spieren, ligamenten en pezen die onze gewrichten ondersteunen, waardoor gewrichten worden beschermd, lang meegaan en artritissymptomen worden verlicht.
6 wetenschappelijk bewezen voordelen van yoga
Het is dus duidelijk dat yoga een grote invloed heeft op onze lichamelijke systemen en functies. Maar welke voordelen hebben ze eigenlijk? Wetenschappers hebben zich in het onderzoek verdiept en de volgende voordelen van een regelmatige, evenwichtige yogabeoefening ontdekt.
1. Evenwichtig mentaal welzijn & stressvermindering
Yoga biedt een holistische benadering om mentaal welzijn te bereiken. Onderzoek gepubliceerd in Alternative Therapies in Health and Medicine (een peer-reviewed medisch tijdschrift) meldt dat yoga de destructieve cyclus van chronische stress kan doorbreken door stress te verlichten, de stemming te verbeteren en positieve veranderingen in functie en fysiologie te bevorderen.
Door ontspanning te bevorderen, de ademhaling te vertragen en de aandacht te richten op het heden, zorgt yoga voor een verschuiving van de sympathische "vecht-of-vlucht"-respons naar de parasympathische ontspanningsrespons. Het dempen van de "vecht-of-vlucht" reactie en het in balans brengen ervan met een versterkte "rust en vertering" parasympathische reactie heeft een positief effect op de neuro-endocriene status, metabolische functie en gerelateerde ontstekingsreacties, evenals op onze stemming en energiestatus.
Dit geldt vooral voor mensen die lijden aan depressie en angst. Een onderzoek uit 2007 toonde aan dat beoefenaars van yoga een gemiddelde verhoging van 27% in de niveaus van gamma-aminoboterzuur (GABA), een belangrijke neurotransmitter die verband houdt met gedrag en stemmingswisselingen, ondervonden tijdens 55 minuten asana beoefening. Als gevolg hiervan wordt yoga bij depressie, in combinatie met andere medische behandelingen, een populairder en effectiever middel om de stemming te stabiliseren en stress te verminderen.
2. Cardiovasculaire gezondheid
Yoga biedt meerdere voordelen voor de gezondheid van het hart. Een belangrijk voordeel is stressvermindering door parasympathische activering. Het beoefenen van rustige yoga en kalmerende ademhalingsoefeningen brengt ons in een ontspannen toestand, waarbij acetylcholine vrijkomt, een hormoon dat de hartslag vertraagt. Regelmatige yoga kan daarom helpen om de hartslag in rust te stabiliseren. Onderzoek wijst ook uit dat het stimuleren van de nervus vagus de gevoeligheid voor insuline kan vergroten, het 'slechte' cholesterol kan verlagen en schadelijk visceraal vet dat diep in ons lichaam is opgeslagen, kan verminderen.
Bovendien bleek uit een onderzoek uit 2021 dat een consistente yoga beoefening, gecombineerd met diep ademhalen, zowel de systolische als de diastolische bloeddruk kan verlagen bij mensen met prehypertensie, waardoor het risico op hypertensie en andere hartgerelateerde aandoeningen afneemt.
3. Slapeloosheid en slaapkwaliteit
Zachte yoga en meditatie voor het slapengaan is een nuttige methode om de slaap te verbeteren en slapeloosheid te verminderen. Door het parasympathische zenuwstelsel te activeren, kalmeren yogapraktijken de geest en het lichaam, waardoor overprikkeling en opwinding voor het slapengaan worden verminderd.
Eén onderzoek analyseerde de effecten van yoga op 21 patiënten met een chronische slapeloosheidsstoornis. De bevindingen concludeerden dat een op maat gemaakte beoefening kan worden gebruikt als een alternatieve therapievorm om symptomen te verminderen en slaappatronen te reguleren.
4. Vermindert ontstekingen
Chronische ontsteking is een ander gezondheidsprobleem waar velen van ons mee kampen. Hoewel kortdurende ontstekingen de genezing bevorderen, beschadigen langdurige ontstekingen onze organen en worden ze in verband gebracht met talloze ziekten, van diabetes tot auto-immuunziekten. Deze aanhoudende ontsteking kan leiden tot symptomen die lijken op chronische stress, zoals lichaamspijn, slaapstoornissen, stemmingswisselingen, spijsverteringsproblemen en zelfs frequente infecties.
Gelukkig kunnen oefeningen zoals yoga, meditatie en ademhalingsoefeningen door stress veroorzaakte ontstekingen tegengaan. Door de nervus vagus te stimuleren, helpen deze oefeningen ons risico op chronische aandoeningen zoals hartaandoeningen en diabetes te verminderen. Daarom is de positieve invloed van yoga op de nervus vagus een poort naar een algehele betere gezondheid.
5. Verbetert de spijsvertering
Het beoefenen van yoga voor de spijsvertering kan voor velen een effectieve behandeling zijn. Sommige yogahoudingen oefenen druk uit op de spijsverteringsorganen of knijpen ze samen, terwijl andere ze een goede stretch geven. Dit verbetert de bloedsomloop, waardoor er meer vers bloed bij de organen komt en ze beter werken.
Deze bewegingen helpen voedsel efficiënt door ons spijsverteringsstelsel te bewegen. Draaiende houdingen zijn bijvoorbeeld geweldig om voedsel te verplaatsen en kunnen constipatie verlichten. De manier waarop het middenrif beweegt tijdens ademhalingsoefeningen kan onze spijsverteringsorganen ook een zachte massage geven.
Bovendien maakt het kalmerende effect dat yoga heeft op het zenuwstelsel, samen met het vermogen om het algehele welzijn te bevorderen en spijsverteringsproblemen te verlichten, het een zeer heilzame beoefening voor mensen met het Prikkelbare Darm Syndroom (PDS). Uit een gerandomiseerd onderzoek naar het effect van zittende yogahoudingen op jonge patiënten met PDS bleek dat mensen significant minder gastro-intestinale symptomen en emotiegerichte vermijding ervoeren na de yoga-interventie.
6. Verbeterde fysieke gezondheid en kracht
Een van de duidelijke voordelen van yoga is verbeterde flexibiliteit en kracht. In Hatha Yoga beweegt ons lichaam door verschillende opwarmingsoefeningen en uitdagende asanas. Deze bewegingen verlengen en ontwikkelen onze spieren door excentrische contracties, zoals de hamstrings in de staande vooroverbuiging. De isometrische samentrekkingen van de spieren in stabiele houdingen zoals de Schouderstand of Ploeghouding stimuleren kracht terwijl ze de fascia rekken. Bovendien conditioneren we onze spierspoeltjes (rekreceptoren die de lengte van spieren in rust meten) door een houding een tijd aan te houden, waardoor ze getraind worden om een grotere spanning te weerstaan, zowel voor als na de rekreflex.
Daarom maakt voortdurende beoefening van yoga de spieren en bindweefsels rond botten en gewrichten geleidelijk losser. Dit kan resulteren in minder pijnen en pijn. Bovendien zorgen zachte yogahoudingen voor meer vloeibaarheid en flexibiliteit in de gewrichten, waardoor de spieren rond de gewrichten sterker worden en meer stabiliteit bieden. Dit vermindert stijfheid en ontstekingen en beschermt de gewrichten tegen aandoeningen als artritis, osteoporose en chronische rugpijn.
Conslusie
Als de beoefening van yoga je naar een staat van tevredenheid en uiteindelijke verlichting moet leiden, dan moet het je ook naar een goede gezondheid leiden. Sinds de oudheid omvat yoga filosofie en fysieke oefeningen die bedoeld zijn om de werking van het lichaam en zijn systemen, organen en klieren te verbeteren. Modern onderzoek haalt langzaam de oude kennis in en geeft wetenschappelijke verklaringen voor de effecten die monniken eeuwen geleden ontdekten. Uiteindelijk is de fysiologie van yoga eenvoudig: yoga kan je lichaam en geest transformeren.
Bronnen - boeken
Hatha Yoga voor leraren en beoefenaars - https://www.amazon.co.uk/dp/9082705613
Bronnen - onderzoeksrapporten
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6137615 - Hoe adembeheersing je leven kan veranderen: Een systematisch overzicht van psychofysiologische correlaten van langzaam ademen
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5709795 - De fysiologische effecten van langzame ademhaling bij de gezonde mens
https://www.cochranelibrary.com/cdsr/doi/10.1002/14651858.CD009506.pub4/full?highlightAbstract=yoga%7Ceffects%7Cof%7Ceffect - Yoga voor secundaire preventie van coronaire hartziekten
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3482773 - Fysiologische effecten van yoga en transcendente meditatie in gezondheid en ziekte
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17658122 - Chronische stress en insulineresistentie-gerelateerde indices van het risico op hart- en vaatziekten
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6189422 - Levensadem: Het Respiratoire Vagale Stimulatie Model van Contemplatieve Activiteit
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4017164 - Stimulatie van de nervus vagus
